Smoczyński Wincenty (1842–1903), ksiądz, sybirak, pisarz. Ur. 7 XI w Biórkowie (dawniej Bierków w pow. miechowskim, był synem Walentego, strażnika granicznego, i Antoniny z Piotrowskich.
W r. 1859 S. wstąpił do seminarium duchownego w Kielcach. W r. 1861 został wysłany na studia w Akad. Duchownej w Warszawie. Na trzecim roku studiów zachorował i lekarze zalecili wyjazd do Włoch, dokąd udał się w grudniu 1863 bez paszportu, którego nie wydały mu władze rosyjskie. Powrócił tu do zdrowia i wstąpił na Uniw. Sapienza w Rzymie, przez kilka miesięcy uczęszczał na wykłady z teologii, jednocześnie studiował w l. 1863–5 prawo kościelne w Liceum św. Apolinarego. W r. 1865 otrzymał licencjat teologii i tytuł doktora prawa kościelnego. Na polecenie bpa Pawła Rzewuskiego, administratora archidiec. warszawskiej, przyjął święcenia kapłańskie 23 XII 1865 w rzymskiej Bazylice św. Jana na Lateranie, na mocy specjalnej delegacji z archidiec. warszawskiej. Mszę św. prymicyjną odprawił 24 XII t.r. w Bazylice św. Piotra na Watykanie.
W l. 1865–7 przebywał S. w Rzymie, bezskutecznie usiłował uzyskać zgodę na powrót do Warszawy. W lecie 1867 wyjechał w podróż po Francji (Marsylia, Tours, Paryż), a w sierpniu t.r. udał się do Belgii, gdzie pracował w bibliotekach w Antwerpii, Brukseli i Lowanium. W zimie 1868/9 przyjechał do Galicji, od stycznia 1869 przebywał w Krakowie. Tu otrzymał od konsystorza diec. krakowskiej pozwolenie odprawiania Mszy św. i słuchania spowiedzi. Dn. 26 I 1869 bp wikariusz apostolski w księstwach naddunajskich zaproponował S-emu objęcie parafii w Ruszczuku (Bułgaria), S. jednak odmówił. Dn. 25 II t.r. został przyjęty do diec. krakowskiej. Od 1 III 1869 pełnił obowiązki wikariusza kościoła paraf. w Pleszowie koło Krakowa, a 3 XI t.r. został wikarym parafii Najśw. Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie. Dn. 5 I 1871 otrzymał obywatelstwo austro-węgierskie. Konsystorz skierował S-ego do parafii w Rudawie koło Krzeszowic, gdzie był wikarym (16 V 1871 – 1 IX 1872). Dekretem konsystorza z dn. 20 VIII 1872 został przeniesiony do parafii w Rybnej.
W jesieni 1872 przebywał S. w Warszawie. Za działalność patriotyczną oraz pod zarzutem ułatwiania biskupom korespondencji 15 X t.r. aresztowano go i więziono w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Dn. 9 III 1873 zakuty w kajdany, zesłany został do Jarosławia nad Wołgą. W tamtejszym więzieniu zachorował na tyfus, był wysłany do szpitala w Kostromie, przebywał tam przez dwa miesiące. Po wyzdrowieniu był w l. 1873–5 na zesłaniu w Buju (gub. kostromska). Organizował tam lekcje, spotkania, katechezę dla współzesłańców. Interesował się również działalnością artystyczną, zwłaszcza fotografią i heliominiaturami. W czasie Bożego Narodzenia w l. 1875–6 przygotował jasełka do wystawienia na scenie i napisał do nich dialogi (Jasełka na Syberii, Kr. 1877). Od października 1875 do lutego 1876 był na wygnaniu w Nowomoskiewsku (gub. jekaterinosławska). Na skutek licznych interwencji został zwolniony, pod warunkiem wyjazdu za granicę i z pozbawieniem prawa przyjazdu na teren państwa rosyjskiego.
S. powrócił do Krakowa, od 15 III 1876 był wikariuszem parafii Wszystkich Świętych przy kościele św. Piotra i Pawła. Dn. 28 XII t.r. został wpisany w poczet kleru diec. krakowskiej, po uprzednim zwolnieniu przez konsystorz warszawski. Wiele wysiłku poświęcił opiece nad unitami przybyłymi z zaboru rosyjskiego. Rodzinom unickim udzielał sakramentów. Dn. 25 V 1877 otrzymał nominację na wicenotariusza, a 3 XII 1878 notariusza Sądu Biskupiego w Krakowie ds. karnych.
Dn. 3 I 1879 otrzymał S. probostwo w Tenczynku. Stanął wówczas na czele Komitetu Kościelnego i zajął się pracami przy odnowieniu tenczyńskiego kościoła. W r. 1882 zajmował się konserwacją cudownego obrazu „Przemienienie Pańskie” z Tenczynka; pracę tę zlecił Wojciechowi Eliaszowi. Remont w kościele uwieńczyło poświęcenie dzwonu «Św. Katarzyna» dn. 11 II 1883 przez bpa Albina Dunajewskiego. S. prowadził także badania nad historią Tenczynka. Jego staraniem osiedliły się w Tenczynku ss. miłosierdzia (św. Wincentego a Paulo). S. uczył katechizmu w trzech szkołach. Dwukrotnie mianowano go członkiem Rady Szkolnej Okręgowej w Chrzanowie jako zastępcę Ordynariatu. W r. 1887 za sprawą bpa Dunajewskiego otrzymał tytuł kanonika honorowego kaliskiego, a 26 I 1890 godność tajnego podkomorzego papieskiego. W l. 1895–1901 był dziekanem dekanatu czernichowskiego.
W kwietniu 1880 S. pozował Janowi Matejce jako model do postaci Zygmunta Starego w obrazie „Hołd pruski”. Największy rozgłos przyniosło mu organizowanie licznych pielgrzymek Polaków do Rzymu. W związku z przygotowaniami do pielgrzymki na jubileusz 50-lecia kapłaństwa papieża Leona XIII przebywał od 22 XII 1887 do 12 I 1888 w Rzymie. Pięciuset pielgrzymów z licznymi przedstawicielami duchowieństwa trzech obrządków chrześcijańskich (rzymskokatolickiego, grekokatolickiego i ormiańskiego) wyruszyło dwoma pociągami 6 IV 1888 do Rzymu. Zostali przyjęci na audiencji w Sali Książęcej w Watykanie (22 IV). W czasie podróży pielgrzymi zwiedzili pod przewodnictwem S-ego Wiedeń, Padwę, Loreto, Asyż, Florencję, Bolonię, Wenecję i przede wszystkim Rzym. W czerwcu 1891 S. został zaproszony na posiedzenie Rady Wyższej Młodzieży Katolickiej w Rzymie. Na prośbę kard. Dunajewskiego organizował pielgrzymkę młodzieży (liczącą 300 osób) do grobu św. Alojzego Gonzagi od 21 IX do 11 X 1891, a w r. 1893 przygotował kolejną pielgrzymkę (5 IV – 1 VI) ze zwiedzaniem: Padwy, Loreto, Asyżu, Rzymu (10–19 IV), Florencji, Bolonii, Wenecji, Wiednia. Znalezione podczas tej pielgrzymki pieniądze (których właściciela nie udało się odszukać) S. ofiarował na budowę polskiej kaplicy w Castelpetresco. Dn. 4–6 VII t.r. uczestniczył w «wiecu katolickim» w Krakowie. Z okazji 100-lecia urodzin papieża Piusa IX zorganizował tzw. deputację polską (60 przedstawicieli różnych regionów), która wyjechała 24 V 1894 na uroczystości 5–7 VI t.r. w Rzymie. W lecie t.r. zbierał ofiary na obraz „Serca Pana Jezusa”, który zamierzano umieścić nad grobem Piusa IX. Od 7 do 27 V 1895 prowadził S. pielgrzymkę do Rzymu, podczas której 140 Polaków m.in. złożyło wizytę kard. Mieczysławowi Ledóchowskiemu. W lipcu 1896 uczestniczył w «wiecu katolickim» we Lwowie, w październiku t. r. wziął udział w Kongresie Antymasońskim w Trydencie, gdzie wygłosił referat pt. Il papa e la massoneria (Kr. 1896, opublikowany w języku włoskim i francuskim). Powierzono mu wówczas przewodnictwo kongresu. W Trydencie S. dostał nominację na radcę honorowego Unionis Antimassonicae Universalis. Od grudnia 1899 znów przebywał w Rzymie, gdzie organizował pielgrzymkę na jubileusz r. 1900. Dn. 21 IV 1902 po raz ostatni pod przewodnictwem S-ego wyruszyła pielgrzymka z Krakowa do Rzymu.
Po przejściu na emeryturę ks. Józefa Krukowskiego został S. wybrany (20 III 1901) na proboszcza kościoła św. Floriana w Krakowie. W t.r. Komitet Parafialny św. Floriana uchwalił remont kościoła, a kierownictwo powierzono S-emu. W l. 1902–3 w kościele podwyższono dwie wieże, przebudowano kruchtę frontową, zbudowano nawy boczne (kaplice), odkryto m.in. romański mur. S. przekazał Muz. Narodowemu w Krakowie symboliczny dar, medal jubileuszowy Leona XIII papieża.
W l. osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych S. współpracował z krakowskim „Czasem” i „Kalendarzem Józefa Czecha”. Część opublikowanych tam artykułów wydano w oddzielnych odbitkach. W r. 1893 odpowiadał za wydanie i redakcję pisma misyjnego „Echo z Afryki”. Pisał również do lwowskiej „Gazety Kościelnej”, a w r. 1895 ukazywała się w niej stała rubryka S-ego pt. „Echa z Rzymu”. Obok wspomnianych już Jasełek S. ogłosił obrazek ludowy Wesele podlaskie (Kr. 1881). Najbardziej znaną jego publikacją był: Rzym, jego kościoły i pomniki, upominek pielgrzymom polskim (Kr. 1877, 1880, 1902). Wydał też Plan Rzymu wedle najlepszych źródeł - litografia M. Salby (Kr. 1880–1). Większość publikacji S-ego dotyczyła pielgrzymek (Objaśnienie dla pątników biorących udział w pielgrzymce polskiej do Rzymu na jubileusz Ojca Św. Leona XIII papieża w kwietniu 1888, Kr. 1888), „Pieśni nabożne polskie do użytku pielgrzymów udających się do Rzymu…” (Kr. 1888), Wspomnienia o polskiej pielgrzymce do Rzymu w r. 1888 na jubileusz J. Św. Leona XIII papieża (Kr. 1889), Objaśnienie dla pątników biorących udział w pielgrzymce młodzieży katolickiej polskiej do Rzymu w 1891 r. z okoliczności obchodu 300-letniej rocznicy śmierci św. Alojzego Gonzagi (Kr. 1891), Pielgrzymka młodzieży polskiej katolickiej do Rzymu (Kr. 1891), Objaśnienie dla pątników biorących udział w pielgrzymce polskiej do Rzymu w kwietniu 1893 na 50-letni jubileusz J. Św. Leona XIII papieża (Kr. 1893), Pielgrzymka polska do Rzymu na 50-letni jubileusz biskupi J. Św. Leona XIII papieża (Kr. 1893), Deputacja z Polski do Rzymu na uroczystości Piusa IX papieża w maju 1894 (Kr. 1894). Ponadto opublikował m.in.: Kazanie na uroczystość Świętego Jacka miane w kościele Św. Trójcy OO. Dominikanów Krakowie w dn. 27 sierpnia 1876 (Kr. 1876) – dochód z publikacji przeznaczył na budowę głównego ołtarza w kościele oo. Dominikanów w Krakowie, Pamiątka misji odbytej w Tenczynku (Kr. 1880), Manuale quotidianum continens preces ante et post Missae sacrificium atque alias preces ad usum sacerdotum (Kr. 1885), Kartka z dziejów Tęczyna (Kr. 1888), Modlitwa św. Józefa (Kr. 1890), Mowa żałobna w czasie nabożeństwa za duszę ś.p. ks. Seweryna Paszkowskiego… (Kr. 1891), Jubileusz 50-letni Jego Świątobliwości Leona XIII papieża (Kr. 1893), Ksiądz Biskup Paweł Rzewuski. Wspomnienie pośmiertne (Kr. 1893), Sur la persécution de la religion catholique en Russie, lettre à monseigneur Joachim da Silva Serrano, premier secrétaire du Congrès Catholique International de Lisbonne (Kr. 1895), Ksiądz Zygmunt Szczęsny Feliński Arcybiskup Metropolita Warszawski (Kr. 1896), Mowa podczas uroczystego obchodu 25-letniego jubileuszu papieskiego Leona XIII dn. 8 III 1903 w domu robotniczym w Krakowie (Kr. 1903). Zajmował się również S. tłumaczeniami z języka włoskiego: W. Filicai („Cztery pieśni na cześć odsieczy wiedeńskiej”, Kr. 1883), św. Leonarda a Parto Maurizio („Droga krzyżowa”, Kr. 1885, 1886); P. B. Casoli („Pius IX. Wspomnienie o ukochanym Ojcu”, Kr. 1895) i francuskiego: X. J. Martinowa T.J. („O języku rosyjskim w nabożeństwie katolickim rozprawa”) i „Listy X. Gagarina T.J. do księcia Al. Wołkońskiego oraz nowy plan zniszczenia Kościoła Katolickiego w Rosji” (oba przekłady razem wyd., Kr. 1889). Za przetłumaczenie „Pieśni” W. Filicai w r. 1886 został członkiem rzymskiej Akademii «Arcadia». Zmarł 10 VIII 1903 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu w Tenczynku. Odznaczony był krzyżami papieskimi: Benemerenti i Pro Ecclesia et Pontifice.
S. był «kapłanem wzorowych obyczajów, zawsze gorliwy w spełnianiu swych obowiazków» („Kalendarz Czecha” 1904), a życie jego «obfitowało w zasługi i jako wzorowego pasterza dusz i jako jednego z silnych ogniw między Rzymem a Polską».
Estreicher w. XIX; Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918–1944, L. 1981; Kozłowski, Bibliogr. powstania; Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; Słown. Geogr. (Tenczynek); Słown. Pol. Teologów Katol., IV (bibliogr.); Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1996 IV; Matejko obrazy olejne. Katalog, Red. K. Sroczyńska, W. 1993; Elenchus venerabilis cleri tam saecularis quam regularis dioeceseos Cracoviensis S. Sedi Apostolicae immediate subiectae pro Anno Domini…, Kr. 1871 s. 23, 1877 s. 22, 1879 s. 13, 23, 1885 s. 80, 1899 s. 94, 1903 s. 54, 1904 s. 433; – Blak H., Hołd pruski Jana Matejki, W. 1977 s. 18; Carini I., Arcadia dal 1690 al 1890, Roma 1891; Grodziski S., Hołd Pruski, obraz Jana Matejki, Kr. 1990 s. 49; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Nasi pielgrzymi u Ojca Św., „Wiad. Katol.” 1888 nr 9 s. 65; Pelczar J. S., Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce, Kr. 1917 s. 429–30; Pleszczyński A., Dzieje Akademii Duchownej rzymskokatolickiej warszawskiej, W. 1907 s. 219–20 (fot.); Polskie czasopisma religijno-społeczne w XIX wieku, W. 1988; Święte Pamiątki Krakowa, Kr. 1883 s. 466, 470; Tomkowicz S., Nowy proboszcz kościoła św. Floriana, Kalendarz J. Czecha 1902 s. 66; Wiadomości o kapłanach polskich pozostających na wygnaniu w Rosji i w Syberii, „Warta” 1881 s. 3628–9; – Gorzkowski M., Jan Matejko epoka od r. 1861 do końca życia artysty z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, Kr. 1993; Kopia dokumentu włożonego do gałki na wieży kościoła parafialnego w Tenczynku podczas jej odnowienia w roku 1879, Kr. 1879; Kubicki, Bojownicy kapłani, Cz. 3 t. 3 s. 266–7; Spraw. Dyrekcji Muz. Narodowego w Krakowie za r. 1903, s. 32; – „Czas” 1885 nr 180, 1887 nr 262, 1888 nr 6, 14, 24, 31, 67, 74–5, 79, 80, 82, 87, 92–3, 95, 102, 1891 nr 156, 190, 213–15, 227, 1895 nr 90, 102, 106, 119, 154, 1903 nr 181 (nekrolog), 183; „Gaz. Kośc.” 1893 nr 2, 35, 1894 nr 11, 15, 17, 18, 30, 32, 35, 43, 1895 nr 5, 8–13, 1896 nr 3, 1897 nr 12; „Gaz. Lwow.” 1888 nr 79, 80, 82, 88; Kalendarz J. Czecha 1893 s. 42–58, 1898 s. 160, 1903 s. 120, 1904 s. 116–17 (fot.); „Kur. Pozn.” 1887 nr 264, 288, 1888 nr 30, 69, 92, dod. do nr 92; „Kur. Warsz.” 1926 nr 160; „L’Osservatore Romano” 1888 nr 91 s. 3; „Rola” 1903 s. 520; „Wiad. Katol.” 1888 nr 8 s. 62; – Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: APA 129, APA 311, Pers. A 768; Arch. Paraf. w Biórkowie Wielkim: Księga chrztów 1842 nr 49 s. 255; Arch. UJ: SII 549; B. Jag.: rkp. 6532 IV k. 266–269, 6953 III k. 273–276, 8078 III k. 282–283; B. Narod.: rkp. 1869; B. Ossol.: rkp. 2758 II; B. PAN w Kr.: rkp. 1995 k. 3–6; Muz. Narod. w Kr.: Arch. NGI Dzien. Podawczy T. 1 l. 350, 618, 671, 769.
Rafał Róg